Monopol Piyasa Nedir ? Belirli bir mal veya hizmetin tek bir üreticisinin veya sunucusunun olduğu piyasa yapısına "Monopol (Tekelci) piyasa denir. Böyle bir piyasada yer alan firma monopolcü (tekelci) firma olarak isimlendirilir. Adından da anlaşılacağı gibi, tekelci firma bir sektörde faaliyet gösteren tek firma olduğu için tekelci firma ile sektör özdeştir ve dolayısıyla tekelci firma sektörün tüm üretimini gerçekleştirdiği için sektörü temsil etmektedir.
Monopol Piyasa Nedir ?
Belirli bir mal veya hizmetin tek bir üreticisinin veya sunucusunun olduğu piyasa yapısına "Monopol (Tekelci) piyasa denir. Böyle bir piyasada yer alan firma monopolcü (tekelci) firma olarak isimlendirilir. Adından da anlaşılacağı gibi, tekelci firma bir sektörde faaliyet gösteren tek firma olduğu için tekelci firma ile sektör özdeştir ve dolayısıyla tekelci firma sektörün tüm üretimini gerçekleştirdiği için sektörü temsil etmektedir.Monopol Piyasa'nın Özellikleri
Tekel piyasasının belirgin kılan ve onu diğer piyasa yapılarından ayırt eden özellikleri şunlardır :
- Monopolcü firmanın, ikamesi mümkün olmayan veya yakın ikamesi bulunmayan bir mal veya hizmetin piyasadaki tek üreticisi veya sunucusu olması
- Monopolcü firmanın piyasa fiyatını belirlemede önemli güce sahip olması
- Monopolcü firmayı rekabetten koruyan ve piyasaya yeni firmaların girmesini engelleyen kısıtların bulunmasıdır.
Yeni firmaların piyasaya girişini engelleyen faktörlerin veya kısıtların varlığı tekelci piyasanın oluşumuna zemin hazırlar.
Bu faktörleri şu şekilde sıralayabiliriz:
Ölçek Ekonomileri
Piyasaya yeni girecek olan firmalar başlangıçta doğal olarak, piyasada faaliyet gösteren firmaya nazaran daha küçük üretim düzeylerinde piyasaya girerler.
Patentler
Patent haklarını güvence altına alan hukuki düzenlemelerin varlığı, patent hakkına sahip firmayı rakip firmalara karşı korumaktadır. Örneğin, Amerikan patent yasalarına göre 17 yıl süreyle icatları kullanma hakkı mucide aittir.
Hammaddelerin Özel Mülkiyeti
Bazı hammaddelerin mülkiyet hakkının belli şahıs veya tüzel kişiye ait olması da monopolün oluşmasına neden olabilir. Örneğin, Etibank'ın bor ve gümüş madenlerinin arzını kontrol etmesini gösterebiliriz.
Yasal İmtiyazlar
Belli bir ürünün üretimi veya hizmetin sunumu devlet veya yerel yönetim tarafından imtiyazlı bir şekilde te bir firmaya verilebilir. Örneğin, İstanbul'un gaz dağıtımının belediye tarafından sadece İGDAŞ'a verilmesi buna güzel bir örnektir.
Lisans
Bir piyasa ya da uzmanlık alanına giriş devlet tarafından düzenlenebilir. Burada bir hizmeti yapmak için gerekli şartlar ve kriterler belirtilmektedir. Örneğin, Türkiye'de her bir bölgenin elektrik dağıtım lisansının sadece tek bir firmaya verilmesi bu duruma bir örnektir.
YORUMLAR